.jpg)
Αντίθετα από το σοσιαλιστικό κίνημα, που λίγο πολύ στρατεύτηκε γύρω από τα δόγματα του μαρξισμού, το οικολογικό κίνημα, δεν έχει, ούτε επιθυμεί να έχει, κυρίαρχο δόγμα.
Η παλαιότερη φιλοσοφική τάση που μπορεί να χαρακτηριστεί «οικολογική» είναι η τάση θαυμασμού, προστασίας, ακόμη και θεοποίησης της φύσης, τάση που υπάρχει λίγο - πολύ σε κάθε κοινωνία και κάθε εποχή. Για παράδειγμα, πολλές τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες είχαν μια κοσμοθεώρηση που τους επέτρεπε μια αρμονική συμβίωση με τη φύση. Ή πάλι, πολύ διαδεδομένη και πανάρχαια είναι η πίστη ότι μέσα σε κάθε γέρικο δέντρο, ποτάμι, λίμνη ή πηγή κρύβεται μια νεράιδα ή μια θεότητα.
Στην νεότερη εποχή, το ρομαντικό κίνημα ταυτίστηκε σε πολλές περιπτώσεις με την λατρεία της φύσης, μάλιστα μιας εξιδανικευμένης, άχρονης, «παρθένας» Φύσης. Πρώτος εκφραστής αυτής της τάσης μπορεί να θεωρηθεί ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (1712 – 1778) (εικόνα), ο οποίος παράλληλα εισήγαγε την ιδέα του «ευγενούς αγρίου», του αγνού πρωτόγονου ανθρώπου που δεν είναι μολυσμένος από τα κακά του πολιτισμού.
Το 1854 ο Αμερικανός Henry David Thoreau δημοσιεύει το «Walden» ή «H ζωή μέσα στα δάση», όπου αναπτύσσει μια σχεδόν θρησκευτική θεώρηση της φύσης. Το 1892 ο John Muir ιδρύει στις ΗΠΑ την πρώτη φιλοπεριβαλλοντική οργάνωση. τη Sierra Club, και συμβάλλει στην ανακήρυξη και προστασία των πρώτων εθνικών πάρκων. Τέλος, στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Adolph Leopold, γράφει για την Ηθική της Γης («Land Ethic»), εκφράζοντας την άποψη ότι το ανθρώπινο είδος πρέπει να δείχνει σεβασμό για το περιβάλλον του και να μην το βλάπτει.
Φτάνοντας στις μέρες μας, η συνείδηση της ευθύνης του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον γέννησε ένα ευρύ πλέγμα φιλοσοφικών ιδεών που το ονομάζουμε «περιβαλλοντική ηθική».
Ένα κεντρικό ερώτημα της νέας ηθικής είναι το εάν πρέπει να προστατεύουμε τη φύση γιατί αυτό συμφέρει εμάς τους ανθρώπους, ή μήπως γιατί κάθε ζωντανός οργανισμός έχει τη δική του, «εγγενή» αξία. Ανάλογα με την απάντηση, προκύπτει μια «ανθρωποκεντρική» ή μια «βιοκεντρική» θεώρηση του περιβάλλοντος.
Το ερώτημα πάλι αν θα πρέπει να δίνουμε αξία μόνο στις ατομικές οντότητες, ή κυρίως στις συνολικές οντότητες, όπως είναι τα οικοσυστήματα ή η Φύση στο σύνολό της, οδήγησε στις αποκαλούμενες «οικοκεντρικές» ηθικές.
Η κριτική του δυτικού τρόπου σκέψης, ως υπεύθυνου για την περιβαλλοντική κρίση, οδήγησε κάποια ρεύματα, όπως τη «Βαθειά Οικολογία» του Νορβηγού Arne Naess, να προσεγγίσουν τον ανατολικό μυστικισμό, με στόχο την επανόρθωση της χαμένης ενότητας μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Ανάλογη γραμμή ακολουθούν και τα πριμιτιβιστικά ρεύματα, που αναζητούν αυτή την αρμονική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του στην κουλτούρα τροφοσυλλεκτικών κοινωνιών, όπως αυτή των ινδιάνων.
Στην πιο πολιτικοποιημένη εκδοχή του όμως, το οικολογικό κίνημα δεν αρκείται στη χάραξη μιας νέας ηθικής. Προσπαθεί επίσης να βρει και να αλλάξει τα κοινωνικά και πολιτικά αίτια που κρύβονται πίσω από τα περιβαλλοντικά προβλήματα.
Η πιο γνωστή σχετική θεωρία είναι η Κοινωνική Οικολογία του Murray Bookchin. Οι ιεραρχικές σχέσεις και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο βρίσκονται στην ρίζα των περιβαλλοντικών προβλημάτων, σύμφωνα με τον Bookchin. Έτσι κάθε προσπάθεια για βελτίωση του περιβάλλοντος πρέπει να συμπεριλαμβάνει κοινωνικούς αγώνες για αλλαγή της κοινωνίας.
Τέλος, συγγενή είναι τα φιλοσοφικά και επιστημονικά ρεύματα που σχετίζονται με τον νεο-δαρβινισμό, όπως η Εξελικτική Ψυχολογία. Αυτά αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο ως ένα ακόμη ζώο ανάμεσα στα άλλα, προϊόν φυσικής εξέλιξης, κατεβάζοντάς τον έτσι από το βάθρο του κυριάρχου και εντάσσοντας τον στο φυσικό του πλαίσιο.
Η παλαιότερη φιλοσοφική τάση που μπορεί να χαρακτηριστεί «οικολογική» είναι η τάση θαυμασμού, προστασίας, ακόμη και θεοποίησης της φύσης, τάση που υπάρχει λίγο - πολύ σε κάθε κοινωνία και κάθε εποχή. Για παράδειγμα, πολλές τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες είχαν μια κοσμοθεώρηση που τους επέτρεπε μια αρμονική συμβίωση με τη φύση. Ή πάλι, πολύ διαδεδομένη και πανάρχαια είναι η πίστη ότι μέσα σε κάθε γέρικο δέντρο, ποτάμι, λίμνη ή πηγή κρύβεται μια νεράιδα ή μια θεότητα.
Στην νεότερη εποχή, το ρομαντικό κίνημα ταυτίστηκε σε πολλές περιπτώσεις με την λατρεία της φύσης, μάλιστα μιας εξιδανικευμένης, άχρονης, «παρθένας» Φύσης. Πρώτος εκφραστής αυτής της τάσης μπορεί να θεωρηθεί ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ (1712 – 1778) (εικόνα), ο οποίος παράλληλα εισήγαγε την ιδέα του «ευγενούς αγρίου», του αγνού πρωτόγονου ανθρώπου που δεν είναι μολυσμένος από τα κακά του πολιτισμού.
Το 1854 ο Αμερικανός Henry David Thoreau δημοσιεύει το «Walden» ή «H ζωή μέσα στα δάση», όπου αναπτύσσει μια σχεδόν θρησκευτική θεώρηση της φύσης. Το 1892 ο John Muir ιδρύει στις ΗΠΑ την πρώτη φιλοπεριβαλλοντική οργάνωση. τη Sierra Club, και συμβάλλει στην ανακήρυξη και προστασία των πρώτων εθνικών πάρκων. Τέλος, στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Adolph Leopold, γράφει για την Ηθική της Γης («Land Ethic»), εκφράζοντας την άποψη ότι το ανθρώπινο είδος πρέπει να δείχνει σεβασμό για το περιβάλλον του και να μην το βλάπτει.
Φτάνοντας στις μέρες μας, η συνείδηση της ευθύνης του ανθρώπου απέναντι στο φυσικό περιβάλλον γέννησε ένα ευρύ πλέγμα φιλοσοφικών ιδεών που το ονομάζουμε «περιβαλλοντική ηθική».
Ένα κεντρικό ερώτημα της νέας ηθικής είναι το εάν πρέπει να προστατεύουμε τη φύση γιατί αυτό συμφέρει εμάς τους ανθρώπους, ή μήπως γιατί κάθε ζωντανός οργανισμός έχει τη δική του, «εγγενή» αξία. Ανάλογα με την απάντηση, προκύπτει μια «ανθρωποκεντρική» ή μια «βιοκεντρική» θεώρηση του περιβάλλοντος.
Το ερώτημα πάλι αν θα πρέπει να δίνουμε αξία μόνο στις ατομικές οντότητες, ή κυρίως στις συνολικές οντότητες, όπως είναι τα οικοσυστήματα ή η Φύση στο σύνολό της, οδήγησε στις αποκαλούμενες «οικοκεντρικές» ηθικές.
Η κριτική του δυτικού τρόπου σκέψης, ως υπεύθυνου για την περιβαλλοντική κρίση, οδήγησε κάποια ρεύματα, όπως τη «Βαθειά Οικολογία» του Νορβηγού Arne Naess, να προσεγγίσουν τον ανατολικό μυστικισμό, με στόχο την επανόρθωση της χαμένης ενότητας μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Ανάλογη γραμμή ακολουθούν και τα πριμιτιβιστικά ρεύματα, που αναζητούν αυτή την αρμονική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του στην κουλτούρα τροφοσυλλεκτικών κοινωνιών, όπως αυτή των ινδιάνων.
Στην πιο πολιτικοποιημένη εκδοχή του όμως, το οικολογικό κίνημα δεν αρκείται στη χάραξη μιας νέας ηθικής. Προσπαθεί επίσης να βρει και να αλλάξει τα κοινωνικά και πολιτικά αίτια που κρύβονται πίσω από τα περιβαλλοντικά προβλήματα.
Η πιο γνωστή σχετική θεωρία είναι η Κοινωνική Οικολογία του Murray Bookchin. Οι ιεραρχικές σχέσεις και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο βρίσκονται στην ρίζα των περιβαλλοντικών προβλημάτων, σύμφωνα με τον Bookchin. Έτσι κάθε προσπάθεια για βελτίωση του περιβάλλοντος πρέπει να συμπεριλαμβάνει κοινωνικούς αγώνες για αλλαγή της κοινωνίας.
Τέλος, συγγενή είναι τα φιλοσοφικά και επιστημονικά ρεύματα που σχετίζονται με τον νεο-δαρβινισμό, όπως η Εξελικτική Ψυχολογία. Αυτά αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο ως ένα ακόμη ζώο ανάμεσα στα άλλα, προϊόν φυσικής εξέλιξης, κατεβάζοντάς τον έτσι από το βάθρο του κυριάρχου και εντάσσοντας τον στο φυσικό του πλαίσιο.
Λεωνίδας Μανιάτης
* Αν ο δημιουργός του επιθυμεί να το αφαιρέσουμε μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας.
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου